Llyfrgell ac Adnoddau Dysgu

chat loading...

Hwb Hawlfraint

Croeso i’r Hwb Hawlfraint. Ni yw’r man gwybodaeth canolog ar gyfer myfyrwyr a staff PCYDDS ar hawlfraint a sut mae’n berthnasol i wahanol gyfryngau mewn amrywiol gyd-destunau.

Trwy ymgyfarwyddo â’r rheolau, gallwch amddiffyn eich hun a’ch cyflogwr presennol neu gyflogwr y dyfodol rhag torri rheolau hawlfraint. Gallwch hefyd ddysgu pa adnoddau y gellir eu defnyddio’n rhad ac am ddim ac i ba raddau.


Er mwyn dod i ddeall prif bwyntiau’r gyfraith, gweler Hanfodion Hawlfraint ac adrannau eraill isod i gael canllaw mwy penodol ar bynciau penodol.

Hanfodion Hawlfraint

Hawlfraint yw’r hawl awtomatig a roddir i grëwr unrhyw ddarn o waith gwreiddiol. Diben hawlfraint yw galluogi crewyr i gael cydnabyddiaeth a gwobr economaidd bosibl am eu hymdrechion, ac felly annog creadigrwydd a datblygu deunydd newydd yn y dyfodol, sydd yn y pen draw o fudd i ni i gyd. Fel arfer mae deunydd â hawlfraint yn deillio o sgil creadigol, llafur a/neu fuddsoddi sylweddol; heb ei ddiogelu, yn aml byddai’n hawdd iawn i bobl eraill fanteisio ar ddeunydd o’r fath heb dalu’r crëwr.

Mae’n cwmpasu’r mathau canlynol o waith:



  • gwaith llenyddol, dramatig, cerddorol ac artistig
  • meddalwedd, cynnwys y we a chronfeydd data
  • recordiadau sain a cherddoriaeth
  • recordiadau ffilm a theledu
  • trefniannau teipograffyddol (h.y. cynllun neu ymddangosiad) gweithiau cyhoeddedig.

Nid yw hawlfraint yn diogelu syniadau, meddyliau neu ffeithiau.

Yn gyffredinol mae hawlfraint yn bodoli am gyfnod o 70 mlynedd ar ôl marwolaeth awdur y gwaith. Os ydy’r gwaith â nifer o awduron, bydd cyfnod y diogelu’n para am 70 mlynedd ar ôl marwolaeth yr awdur sy’n byw’n hiraf. Mae hyd hawlfraint yn amrywio yn ôl y math o waith.


Yn y DG, mae’r cyfnodau hawlfraint isod yn berthnasol:



  • Gwaith llenyddol, dramatig, cerddorol ac artistig: oes yr awdur ynghyd â 70 mlynedd ar ôl ei farwolaeth.
  • Deunydd Hawlfraint y Goron neu Hawlfraint Seneddol: 50 mlynedd o ddiwedd y flwyddyn gyhoeddi
  • Cronfeydd data: 15 mlynedd o bob tro y mae’r gronfa ddata’n cael ei diweddaru
  • Recordiadau sain: 70 mlynedd o’r cyhoeddiad cyntaf
  • Ffilmiau: 70 mlynedd o farwolaeth y cyfarwyddwr, y sgrin-awdur neu’r cyfansoddwr (pwy bynnag sy’n byw’n hiraf). Pan nad oes cyfarwyddwr, awdur sgript ffilm, awdur dialog neu gyfansoddwr cerddoriaeth (e.e. ffilm gylch cyfyng) mae hawlfraint yn para am 50 mlynedd o ddiwedd y flwyddyn y gwnaethpwyd y ffilm
  • Darllediadau: 50 mlynedd o adeg gwneud y darllediad cyntaf
  • Cynllun a theipograffeg gweithiau cyhoeddedig: 25 mlynedd o’r cyhoeddiad cyntaf
  • Deunydd anghyhoeddedig a dienw: mae deunydd cyn 1989 â hawlfraint tan 2039; mae deunydd ôl-1989 â hawlfraint tan 70 mlynedd ar ôl blwyddyn ei greu.

Dan rai amgylchiadau, mae’n bosibl defnyddio rhai gweithiau os ystyrir bod y defnydd ohonynt yn ‘ddelio teg’. Nid oes diffiniad manwl gywir o ystyr hyn ond mae wedi’i ddehongli gan y llysoedd nifer o weithiau drwy edrych ar effaith economaidd y defnydd o weithiau ar ddeiliad yr hawliau. Pan nad yw’r effaith economaidd yn arwyddocaol, gallai’r defnydd o waith gael ei gyfrif yn ddelio teg.











Trwyddedau Hawlfraint

Mae gan y Brifysgol Drwydded Llungopïo a Sganio AU gan y CLA (Asiantaeth Trwyddedu Hawlfraint). Mae hon yn galluogi’r Llyfrgell i ddigideiddio copïau printiedig o erthyglau cyfnodolion, penodau llyfrau neu luniau. Sylwer mai gwledydd penodol yn unig sy’n cael eu cwmpasu a bod rhai gweithiau unigol a chyhoeddwyr wedi’u heithrio o’r mandad hwn.
Mae’r drwydded hon yn galluogi i fyfyrwyr ac athrawon gael mynediad ar-lein i recordiadau ERA â thrwydded, os ydynt ar y campws neu yn rhywle arall yn y DG. Mae’r BBC a Channel 4 wedi gwneud newidiadau yn y telerau a’r amodau sy’n berthnasol i’w gwasanaethau ar-lein. Mae’r rhain yn caniatáu i sefydliadau y mae ganddynt drwydded ERA neu ERA+ gyfredol recordio a chael mynediad i gynnwys y BBC yng ngwasanaethau ar-lein perthnasol y BBC at ddibenion addysgol, dan delerau trwydded ERA. Hefyd gellir defnyddio cynnwys 4oD ar wasanaethau ar-lein Channel 4 at ddibenion addysgol anfasnachol o fewn cwmpas trwydded ERA.
Mae trwyddedau Creative Commons yn caniatáu i awduron gweithiau gynnal rheolaeth greadigol dros eu gwaith hyd yn oed pryd maent yn hapus i bobl eraill ei ddefnyddio. Mae amryw o lefelau o ganiatâd y gellir eu cymhwyso i waith. Mae rhai trwyddedau’n caniatáu i ddefnyddwyr gopïo, ailgymysgu, dosbarthu, arddangos neu berfformio’r gwaith, ac mae eraill yn fwy cyfyngol gan ganiatáu rhannu gwaith dan yr un fath o drwydded yn unig. Mae’r siart isod yn dangos amryw o reolau y gellir eu cymhwyso i waith.

Eithriadau Hawlfraint

Mae hyn yn golygu nad yw hawlfraint yn y gwaith yn cael ei thorri gan athro neu fyfyriwr unigol cyhyd â’i fod yn copïo’r gwaith er mwyn rhoi neu dderbyn hyfforddiant (neu wrth baratoi i roi neu dderbyn hyfforddiant), ac mai diben y copïo yw egluro pwynt am y pwnc sy’n cael ei addysgu. Mae hyn yn cynnwys deunydd at ddibenion arholi. Mae’r eithriad yn cwmpasu pob math o waith, yn cynnwys lluniau, cerddoriaeth a fideo yn ogystal â deunydd ar destun. Nid yw’r eithriad yn berthnasol ond os ydy’r copïo at ddibenion anfasnachol, mae’n cael ei briodoli/gydnabod yn briodol ac mae’r defnydd o’r gwaith yn deg (gweler delio teg). Mae’r eithriad hwn yn cwmpasu’n bennaf y defnydd o luniau a thestun o fewn darlith neu arholiad. Ar gyfer copïo a rhannu penodau llyfrau ac erthyglau cyfnodolion, gweler yr adran ar drwydded y CLA uchod.
Caniateir i ymchwilwyr a myfyrwyr gopïo darnau cyfyngedig o weithiau at eu hymchwil anfasnachol a’u hastudio preifat eu hun. Mae hyn yn cynnwys testun, lluniau, a recordiadau sain a fideo. Cyfyngir ar y maint gan ddelio teg
Gellir gwneud copïau hygyrch o waith hawlfraint ar gyfer rhywun anabl os ydy at ddefnydd preifat, ac nid yw’r gwaith sy’n cael ei gopïo’n hygyrch iddo/iddi heb iddo gael ei addasu, neu nid oes fersiwn a addaswyd ar gael iddo/iddi am gost resymol.
Mae’r eithriad delio teg hwn yn caniatáu defnyddio gwaith at ddibenion beirniadu ac adolygu ar yr amod bod y gwaith eisoes ar gael i’r cyhoedd. Er mwyn i’r eithriad fod yn berthnasol rhaid i’r weithred o gopïo’r gwaith fod â chyswllt gwirioneddol ag adolygu a beirniadu ac nid at ddibenion egluro neu gyfoethogi’n unig.
Mae darpariaeth sy’n caniatáu defnyddio dyfyniadau o weithiau hawlfraint at ddibenion egluro wedi’i hintegreiddio i mewn i’r eithriad beirniadu ac adolygu presennol. Mae hyn yn ei gwneud yn haws defnyddio darnau o weithiau hawlfraint ym maes dysgu ac addysgu.
Mae’r eithriad delio teg newydd hwn wedi’i gyflwyno i ganiatáu defnyddio gwaith hawlfraint at ddibenion gwawdluniau, parodi a pastiche. Efallai y bydd myfyrwyr ac academyddion yn gallu defnyddio’r eithriad hwn, er enghraifft, wrth greu a chyhoeddi cynnwys a grëir gan ddefnyddwyr mewn rhai disgyblaethau.

Defnyddio lluniau, ffilm a sain

Gallwch ddefnyddio lluniau at ddibenion addysgol cyfyngedig yn rhan o drwydded y Brifysgol gan y CLA, a thrwy ddefnyddio’r eithriadau perthnasol.


Os ydych wedi dod o hyd i lun ac yn dymuno ei rannu’n gyhoeddus neu ei ddefnyddio’n fasnachol, bydd angen i chi gael caniatâd gan berchennog yr hawlfraint, neu ddeall unrhyw drwydded yn llwyr.


Mae hawlfraint yn cwmpasu lluniau sydd i’w cael ar rwydweithiau cymdeithasol, Google Images, cronfeydd data o luniau megis Wikimedia Commons, gwefannau, yn ogystal â’r rheini sy’n ymddangos yn brintiedig.


Nid yw tynnu ffotograff o lun â hawlfraint yn rhoi’r hawl i chi ei ddefnyddio.


Cymerwch ofal i beidio â thorri preifatrwydd rhywun drwy ddefnyddio llun ohono/ohoni. Gwiriwch a oes modd adnabod unrhyw bobl a bortreadir (yn enwedig plant), neu eu bod wedi rhoi caniatâd i lun ohonynt gael ei ddefnyddio.


Dan gyfraith hawlfraint mae lluniau’n cael eu dosbarthu’n “weithiau artistig”. Felly, mae hawlfraint yn para am 70 mlynedd ar ôl i grëwr y gwaith farw.

Yn achos ffilmiau mae hawlfraint gan y prif grewyr (cyfarwyddwr, sgrin-awdur, neu gyfansoddwr). Bydd perchnogion hawliau gwahanol ar gyfer trac sain y ffilm.


Mae’n bosibl y gallwch gopïo deunydd o ffilmiau neu ddarllediadau teledu at ddibenion addysgol cyfyngedig gan ddefnyddio trwydded ERA y Brifysgol.


Caniateir i chi ddangos ffilmiau neu ddarllediadau teledu i grwpiau o bobl ond os na chodir tâl.


Byddwch yn ofalus yn achos deunydd a welwch ar YouTube, Google Videos a gwefannau tebyg, yn enwedig deunydd a bostiwyd gan rywun nad yw’n berchennog yr hawlfraint.


Mae hawlfraint yn para am 70 mlynedd ar ôl i’r prif gyfarwyddwr, sgrin-awdur, neu gyfansoddwr olaf farw.

Mae recordiadau sain yn ddeunydd hawlfraint, yn cynnwys y rheini sydd wedi’u cynnwys mewn ffilmiau a rhaglenni a ddarlledwyd.


Ni ddylech eu copïo oni bai:



  • eich bod yn gallu gwneud hynny dan drwydded ERA y Brifysgol
  • bod y darn mor fyr ei fod yn dod o fewn delio teg at ddibenion anfasnachol
  • bod gennych ganiatâd perchennog yr hawliau

Gall un recordiad cerddorol, darlledu neu ffilm gwmpasu nifer o berchnogion hawliau: bydd hawliau yn y gerddoriaeth, unrhyw eiriau, y perfformiad, a’r recordio.


Mae lawrlwytho ffeiliau cerddoriaeth o’r rhyngrwyd heb ganiatâd yn anghyfreithlon. Mae’n bosibl y caiff eich hawl i ddefnyddio cyfleusterau TG y Brifysgol ei thynnu’n ôl os byddwch yn ei defnyddio i dorri hawlfraint drwy wneud, storio neu drosglwyddo copïau anghyfreithlon o gerddoriaeth neu ffeiliau eraill.

Croeso i’r Hwb Hawlfraint. Ni yw’r man gwybodaeth canolog ar gyfer myfyrwyr a staff PCYDDS ar hawlfraint a sut mae’n berthnasol i wahanol gyfryngau mewn amrywiol gyd-destunau.

Dysgu mwy am:
  • Sut i amddiffyn eich gwaith
  • Faint allwch chi ei gopïo
  • Sut i gael copïau o ddeunydd hygyrch
  • A allwch chi dynnu lluniau o ddeunydd gyda ffôn clyfar
  • Sut i ddod o hyd i ddeunyddiau heb hawlfraint
  • and more …
Dysgu rhagor

Hawlfraint i staff

Dysgu mwy am:
  • Pwy sy’n berchen ar hawlfraint ar ddeunyddiau addysgu
  • Cyfrifoldeb pwy yw sicrhau bod popeth yn cydymffurfio a hawlfraint
  • Beth yw risgiau tor rheolau hawlfraint
  • and more …
Dysgu rhagor

Adnoddau ychwanegol

Polisi Hawlfraint

Os oes gennych unrhyw gwestiynau, anfonwch e-bost at copyright@uwtsd.ac.uk