chat loading...
Croeso i’r Hwb Hawlfraint. Ni yw’r man gwybodaeth canolog ar gyfer myfyrwyr a staff PCYDDS ar hawlfraint a sut mae’n berthnasol i wahanol gyfryngau mewn amrywiol gyd-destunau.
Trwy ymgyfarwyddo â’r rheolau, gallwch amddiffyn eich hun a’ch cyflogwr presennol neu gyflogwr y dyfodol rhag torri rheolau hawlfraint. Gallwch hefyd ddysgu pa adnoddau y gellir eu defnyddio’n rhad ac am ddim ac i ba raddau.
Er mwyn dod i ddeall prif bwyntiau’r gyfraith, gweler Hanfodion Hawlfraint ac adrannau eraill isod i gael canllaw mwy penodol ar bynciau penodol.
Hawlfraint yw’r hawl awtomatig a roddir i grëwr unrhyw ddarn o waith gwreiddiol. Diben hawlfraint yw galluogi crewyr i gael cydnabyddiaeth a gwobr economaidd bosibl am eu hymdrechion, ac felly annog creadigrwydd a datblygu deunydd newydd yn y dyfodol, sydd yn y pen draw o fudd i ni i gyd. Fel arfer mae deunydd â hawlfraint yn deillio o sgil creadigol, llafur a/neu fuddsoddi sylweddol; heb ei ddiogelu, yn aml byddai’n hawdd iawn i bobl eraill fanteisio ar ddeunydd o’r fath heb dalu’r crëwr.
Mae’n cwmpasu’r mathau canlynol o waith:
Nid yw hawlfraint yn diogelu syniadau, meddyliau neu ffeithiau.
Yn gyffredinol mae hawlfraint yn bodoli am gyfnod o 70 mlynedd ar ôl marwolaeth awdur y gwaith. Os ydy’r gwaith â nifer o awduron, bydd cyfnod y diogelu’n para am 70 mlynedd ar ôl marwolaeth yr awdur sy’n byw’n hiraf. Mae hyd hawlfraint yn amrywio yn ôl y math o waith.
Yn y DG, mae’r cyfnodau hawlfraint isod yn berthnasol:
Dan rai amgylchiadau, mae’n bosibl defnyddio rhai gweithiau os ystyrir bod y defnydd ohonynt yn ‘ddelio teg’. Nid oes diffiniad manwl gywir o ystyr hyn ond mae wedi’i ddehongli gan y llysoedd nifer o weithiau drwy edrych ar effaith economaidd y defnydd o weithiau ar ddeiliad yr hawliau. Pan nad yw’r effaith economaidd yn arwyddocaol, gallai’r defnydd o waith gael ei gyfrif yn ddelio teg.
Mae gan y Brifysgol Drwydded Llungopïo a Sganio AU gan y CLA (Asiantaeth Trwyddedu Hawlfraint). Mae hon yn galluogi’r Llyfrgell i ddigideiddio copïau printiedig o erthyglau cyfnodolion, penodau llyfrau neu luniau. Sylwer mai gwledydd penodol yn unig sy’n cael eu cwmpasu a bod rhai gweithiau unigol a chyhoeddwyr wedi’u heithrio o’r mandad hwn.
Mae’r drwydded hon yn galluogi i fyfyrwyr ac athrawon gael mynediad ar-lein i recordiadau ERA â thrwydded, os ydynt ar y campws neu yn rhywle arall yn y DG. Mae’r BBC a Channel 4 wedi gwneud newidiadau yn y telerau a’r amodau sy’n berthnasol i’w gwasanaethau ar-lein. Mae’r rhain yn caniatáu i sefydliadau y mae ganddynt drwydded ERA neu ERA+ gyfredol recordio a chael mynediad i gynnwys y BBC yng ngwasanaethau ar-lein perthnasol y BBC at ddibenion addysgol, dan delerau trwydded ERA. Hefyd gellir defnyddio cynnwys 4oD ar wasanaethau ar-lein Channel 4 at ddibenion addysgol anfasnachol o fewn cwmpas trwydded ERA.
Mae trwyddedau Creative Commons yn caniatáu i awduron gweithiau gynnal rheolaeth greadigol dros eu gwaith hyd yn oed pryd maent yn hapus i bobl eraill ei ddefnyddio. Mae amryw o lefelau o ganiatâd y gellir eu cymhwyso i waith. Mae rhai trwyddedau’n caniatáu i ddefnyddwyr gopïo, ailgymysgu, dosbarthu, arddangos neu berfformio’r gwaith, ac mae eraill yn fwy cyfyngol gan ganiatáu rhannu gwaith dan yr un fath o drwydded yn unig. Mae’r siart isod yn dangos amryw o reolau y gellir eu cymhwyso i waith.
Mae hyn yn golygu nad yw hawlfraint yn y gwaith yn cael ei thorri gan athro neu fyfyriwr unigol cyhyd â’i fod yn copïo’r gwaith er mwyn rhoi neu dderbyn hyfforddiant (neu wrth baratoi i roi neu dderbyn hyfforddiant), ac mai diben y copïo yw egluro pwynt am y pwnc sy’n cael ei addysgu. Mae hyn yn cynnwys deunydd at ddibenion arholi. Mae’r eithriad yn cwmpasu pob math o waith, yn cynnwys lluniau, cerddoriaeth a fideo yn ogystal â deunydd ar destun. Nid yw’r eithriad yn berthnasol ond os ydy’r copïo at ddibenion anfasnachol, mae’n cael ei briodoli/gydnabod yn briodol ac mae’r defnydd o’r gwaith yn deg (gweler delio teg). Mae’r eithriad hwn yn cwmpasu’n bennaf y defnydd o luniau a thestun o fewn darlith neu arholiad. Ar gyfer copïo a rhannu penodau llyfrau ac erthyglau cyfnodolion, gweler yr adran ar drwydded y CLA uchod.
Caniateir i ymchwilwyr a myfyrwyr gopïo darnau cyfyngedig o weithiau at eu hymchwil anfasnachol a’u hastudio preifat eu hun. Mae hyn yn cynnwys testun, lluniau, a recordiadau sain a fideo. Cyfyngir ar y maint gan ddelio teg
Gellir gwneud copïau hygyrch o waith hawlfraint ar gyfer rhywun anabl os ydy at ddefnydd preifat, ac nid yw’r gwaith sy’n cael ei gopïo’n hygyrch iddo/iddi heb iddo gael ei addasu, neu nid oes fersiwn a addaswyd ar gael iddo/iddi am gost resymol.
Mae’r eithriad delio teg hwn yn caniatáu defnyddio gwaith at ddibenion beirniadu ac adolygu ar yr amod bod y gwaith eisoes ar gael i’r cyhoedd. Er mwyn i’r eithriad fod yn berthnasol rhaid i’r weithred o gopïo’r gwaith fod â chyswllt gwirioneddol ag adolygu a beirniadu ac nid at ddibenion egluro neu gyfoethogi’n unig.
Mae darpariaeth sy’n caniatáu defnyddio dyfyniadau o weithiau hawlfraint at ddibenion egluro wedi’i hintegreiddio i mewn i’r eithriad beirniadu ac adolygu presennol. Mae hyn yn ei gwneud yn haws defnyddio darnau o weithiau hawlfraint ym maes dysgu ac addysgu.
Mae’r eithriad delio teg newydd hwn wedi’i gyflwyno i ganiatáu defnyddio gwaith hawlfraint at ddibenion gwawdluniau, parodi a pastiche. Efallai y bydd myfyrwyr ac academyddion yn gallu defnyddio’r eithriad hwn, er enghraifft, wrth greu a chyhoeddi cynnwys a grëir gan ddefnyddwyr mewn rhai disgyblaethau.
Gallwch ddefnyddio lluniau at ddibenion addysgol cyfyngedig yn rhan o drwydded y Brifysgol gan y CLA, a thrwy ddefnyddio’r eithriadau perthnasol.
Os ydych wedi dod o hyd i lun ac yn dymuno ei rannu’n gyhoeddus neu ei ddefnyddio’n fasnachol, bydd angen i chi gael caniatâd gan berchennog yr hawlfraint, neu ddeall unrhyw drwydded yn llwyr.
Mae hawlfraint yn cwmpasu lluniau sydd i’w cael ar rwydweithiau cymdeithasol, Google Images, cronfeydd data o luniau megis Wikimedia Commons, gwefannau, yn ogystal â’r rheini sy’n ymddangos yn brintiedig.
Nid yw tynnu ffotograff o lun â hawlfraint yn rhoi’r hawl i chi ei ddefnyddio.
Cymerwch ofal i beidio â thorri preifatrwydd rhywun drwy ddefnyddio llun ohono/ohoni. Gwiriwch a oes modd adnabod unrhyw bobl a bortreadir (yn enwedig plant), neu eu bod wedi rhoi caniatâd i lun ohonynt gael ei ddefnyddio.
Dan gyfraith hawlfraint mae lluniau’n cael eu dosbarthu’n “weithiau artistig”. Felly, mae hawlfraint yn para am 70 mlynedd ar ôl i grëwr y gwaith farw.
Yn achos ffilmiau mae hawlfraint gan y prif grewyr (cyfarwyddwr, sgrin-awdur, neu gyfansoddwr). Bydd perchnogion hawliau gwahanol ar gyfer trac sain y ffilm.
Mae’n bosibl y gallwch gopïo deunydd o ffilmiau neu ddarllediadau teledu at ddibenion addysgol cyfyngedig gan ddefnyddio trwydded ERA y Brifysgol.
Caniateir i chi ddangos ffilmiau neu ddarllediadau teledu i grwpiau o bobl ond os na chodir tâl.
Byddwch yn ofalus yn achos deunydd a welwch ar YouTube, Google Videos a gwefannau tebyg, yn enwedig deunydd a bostiwyd gan rywun nad yw’n berchennog yr hawlfraint.
Mae hawlfraint yn para am 70 mlynedd ar ôl i’r prif gyfarwyddwr, sgrin-awdur, neu gyfansoddwr olaf farw.
Mae recordiadau sain yn ddeunydd hawlfraint, yn cynnwys y rheini sydd wedi’u cynnwys mewn ffilmiau a rhaglenni a ddarlledwyd.
Ni ddylech eu copïo oni bai:
Gall un recordiad cerddorol, darlledu neu ffilm gwmpasu nifer o berchnogion hawliau: bydd hawliau yn y gerddoriaeth, unrhyw eiriau, y perfformiad, a’r recordio.
Mae lawrlwytho ffeiliau cerddoriaeth o’r rhyngrwyd heb ganiatâd yn anghyfreithlon. Mae’n bosibl y caiff eich hawl i ddefnyddio cyfleusterau TG y Brifysgol ei thynnu’n ôl os byddwch yn ei defnyddio i dorri hawlfraint drwy wneud, storio neu drosglwyddo copïau anghyfreithlon o gerddoriaeth neu ffeiliau eraill.
Dysgu mwy am:
Dysgu mwy am:
Os oes gennych unrhyw gwestiynau, anfonwch e-bost at copyright@uwtsd.ac.uk